Piše: Dragan Vojvodić //

Izbor iz kolekcije Stedelijk muzeja savremene umetnosti u Amsterdamu / Stedelijk collection/ „Više od 500 radova od 1870. godine do danas“

Početkom XX veka, redukovanjem viđenog unutar umetničke prakse, kao radikalna forma izražavanja pojavila se apstraktna umetnost. Ona će biti zamajac težnje za stalnom inovacijom u modernoj umetnosti. Veoma brzo će se slikarski postupak dodatno redukovati, kako formalno tako i u upotrebi sredstava za realizaciju umetničkog dela, sve do samoukidanja medija slike.

Minimalističko slikarstvo

Prvo će se ekspresivna, lirska i druge apstraktne forme izražavanja, prelaskom na geometrijsku apstraktnu sliku, svesti na monohromnu sliku, a potom će se, u krajnjem stadijumu redukovanja, slika pretočiti u objekat. Onog momenta kada je slika prikazivala svoju celokupnu površinu prekrivenu, na neekspresivan način, jednom bojom iste tonske ili valerske vrednosti, ne pružajući posmatraču nikakvu tačku oslonca, svojim postojanjem će najaviti smrt umetnosti u vezi sa kojom će se do kraja XX veka u teoriji umetnosti pojavljivati različita tumačenja.

Najradikalniji umetnički postupci biće oni koji su produkovali slike u beloj ili nijansama bele boje. Bela, klasifikovana i kao ne boja, različito će se tumačiti i doživljavati kako unutar umetničkog sveta tako i u različitim religijama i kulturama.

Prvi u nizu umetnika, koji su krenuli tom linijom umetničkog redukovanja, bio je Kazimir Maljević koji će 1918. godine, u krajnjem stadijumu svog suprematizma, prikazati beli kvadrat islikan na beloj površini sugerišući smrt slikarstva posle kojeg ostaje samo misao ili ideja o slici.

Godine 1951. američki umetnik Robert Raušenberg kreiraće seriju modularnih belih slika u varijacijama od jednog, dva, tri, četiri, pet i sedam panela. Ovim postupkom prezentovanja i izlaganja umetničkog dela, slika će postati nosilac ideje, koncepta koji će uključivati okolni prostor i eventualnog posmatrača. Sve svetlosne promene u prostoru i senke prisutnih posmatrača biće prikazane kao jedini sadržaj ovih radova. Ovi radovi kasnije će inspirisati čuvenog konceptualnog kompozitora Džona Kejdža da kreira muzičko delo 4’33“ (1952) sastavljeno isključivo od tišine.

Ovakvo slikarstvo, svojom pojavom i umetničkom prirodom, odoleva uobičajenim interpretacijama i upisivanju značenja što bi olako moglo da bude protumačeno kao umetnički elitizam i odsustvo komunikacije s publikom. Ovaj umetnički postupak, sveden na upotrebu jedne boje, može se braniti težnjom umetnika za otvaranjem prostora unutar kojeg se stvaranje svodi na istraživanje ili kreiranje novog umetničkog jezika. Asketizam unutar umetničkog postupka nikako ne ograničava umetničke domete. Naprotiv, umetnik sebe usmerava na upotrebu različitih tehnika, materijala, tekstura, formi, razmišljanja o spoljašnjim elementima koji se neminovno reflektuju na slici.

Američki umetnik Robert Rajman poznat je ne samo po svojim belim platnima već i kao umetnik koji je eksperimentisao s tehnikama i medijima. Slikao je ili crtao na platnu, papiru, juti, metalu, plestiglasu i drugim podlogama, koristeći različite boje, ulje, akril, gvaš, emajl, pastel. Možda je najpoznatiji po svojim belim platnima sa različitim teksturama kreiranim takođe različitim postupcima. Iako je koristio minimalna sredstva u realizaciji svojih radova, smatrao je sebe realistom koji je na svojim slikama prezentovao materijale onakvim kakvi oni jesu.

Italijanski konceptualni umetnik Pjero Manconi, poznat po radovima koji su se na ironičan način bavili konceptom umetničkih dela moderne umetnosti, kritikovao je posleratnu masovnu proizvodnju i konzumerizam. Nakon što je video monohromne radove francuskog umetnika Iva Klajna, ali istovremeno pod uticajem Raušenberga i italijanskih umetnika Lučija Fontane i Alberta Burija, njegov rad se nepovratno menja. Manconi je eksperimentisao s različitim pigmentima i bojama, teksturama i materijalima, kao što je i Robert Rajman radio, ali njegovi radovi će nositi drugačiju semantiku i osećajnost budući da znamo da je veoma kratko živeo i da su oni bili među poslednjim koje je stvorio. Tokom 1957—58. godine produkovao je svega 9 velikih, gesso bojama, horizontalno islikanih i preklopljenih platana. Posle toga je koristio prirodne materijale i boje, poput pamuka, staklenih vlakana, zečije kože i sl.

Američka umetnica kanadskog porekla Agnes Martin izlagaće zajedno sa najpoznatijim umetnicima svog vremena tzv. minimalistima Sol LeVitom, Robertom Rajmanom i Donaldom Džadom. Njeni radovi, iako minimalističke pojavnosti, za razliku od ostalih, sadržaće tragove umetničine ruke. Martin je izbegavala hladnoću i intelektualizam minimalizma, a zadržavala personalno, odražavajući svoj interes za istočnjačku filozofiju. Njena najpoznatija dela bila su islikana u trakama eteričnih, nejasno definisanih boja.

Performativna umetnička praksa

Ovaj, uslovno govoreći, pregled minimalističkog slikarstva završiću poređenjem s umetničkom praksom koja ima izvođački, performativni karakter. Kako je to i prezentovano na izložbi dela kolekcije Stedelijk muzeja — video-rad američkog skulptora i performera Brusa Nojmana Playing a Note on the Violin While I Walk Around the Studio (1967—1968) prikazuje (sam naslov rada nam to govori) umetnika kako u simplifikovanoj akciji kretanja i sviranja jedne te iste note boravi u svom studiju bivajući u isto vreme subjekt—akter i objekt—karakter kojeg snima filmska kamera.

Pored toga što su zidovi obojeni u belo i umetnik nosi belu majicu, ovi njegovi minimalistički postupci prikazuju identične postupke imanentne minimalnoj skulpturi ili slikarstvu, ali za razliku od njih on uvodi pojam personalnog, tj. govor u prvom licu jednine. Njegova ličnost izbija u prvi plan, ali se realizuje takođe u krajnje redukovanoj ekspresiji.