Piše: Milan Đurišić //

Svi filmovi Martina Skorsesija u kojima se pojavljuju Robert De Niro ili Lionardo Di Kaprio često se gledaju u svetlu njegove saradnje sa ova dva glumca, a njih je do sada bilo deset, odnosno sedam. I dok se oni, shodno današnjim trendovima, jednako često porede i rangiraju po kvalitetu i zaradi, neretko se odmah po premijernom prikazivanju počinje govoriti o njihovim izgledima za dobijanje Oskara. Najnoviji Skorsesijev film Ubistva pod cvetnim mesecom (Killers of the Flower Moon), sa oba reditelju omiljena glumca, nije izuzetak.

Skorsesi se u njemu ponovo bavi američkom prošlošću – naličjem i košmarima američkog sna. Odmah na početku filma suočavamo se sa indijanskim uglom gledanja na ostvarenje pomenutog sna, sanjanog od strane došljaka. Tu se u jukstapoziciju stavljaju čistota i mir prerije i njenih stanovnika, pripadnika naroda Osejdž s jedne strane, i mravlji metež koji donose belci, sa druge.

Crno-belo viđenje stvari prisutno je i u sceni izbijanja nafte iz zemlje u koju je netom zakopana lula predaka, a koju i sami Indijanci sada vide kao izlišan relikt prošlosti. Pomenuta scena je i slikom i muzikom nalik muzičkom spotu, a dokumentarističke crno-bele sekvence koje slede uvode nas u samu radnju filma, u koju uranjamo uz prelazak na sliku u boji.

Ubrzo potom uvode se i glavni likovi: Ernest Berkhart, povratnik iz Svetskog rata, koji se, simbolično, kući ne vraća okićen ordenjem ili junačkim ranama, već hendikepiran hernijom, zatim Indijanka Moli, jedna od nekoliko sestara koje se udaju za belce kako bi stekle zaštitu i osigurale opstanak, i Vilijem Hejl, Ernestov „zaštitnik” i lokalni magnat, samoproklamovani prijatelj i protektor Indijanaca.

De Niro glumi ovog poslednjeg, čoveka koji pola vremena glumi, a pola biva kakav jeste – gramziv i beskrupulozan. On bez oscilacija uspeva da dočara i hinjenu dobrotu i ogoljenu bešćutnost. Lili Gledstoun je izvrsna kako u kratkom periodu relativnog spoljašnjeg i unutrašnjeg mira svog lika, tako i u produženoj, gradiranoj patnji koja sledi. Čistota njenog nastupa je u potpunom skladu sa likom koji predstavlja i onim što on simboliše. Pored nje, i druge glumice više nego uspešno ističu nesklad između metonimijskog naziva za Indijanke, motivisanog njihovom nošnjom („ćebe”) i karakternog i emotivnog bogatstva tih ženskih likova. Pred Lionardom Di Kaprijem je možda bio najsloženiji zadatak, ako ne zbog profila lika koji tumači (Ernest je prilično jednostavan, nerafiniran lik, lišen bilo kakvih obzira), a ono zbog razvoja događaja koji taj lik prisiljavaju da pokaže i svoju humaniju stranu. Stoga je tokom većeg dela radnje Di Kaprijeva gluma dvoznačna i varira između dva stanja – nevoljnog nastojanja da udovolji Hejlu čineći svakakva nedela u svrhu obezbeđivanja i očuvanja njegovog bogatstva, i svesnog propuštanja šanse da bude dobar muž jednoj od malobrojnih moralno čistih osoba u svom okruženju – svojoj ženi Moli, koju iskreno voli. Kako ova dva motiva nikako ne mogu biti kompatibilna, Ernest tone sve dublje u svoj moralni glib. Kada na kraju odluči da se iskupi za počinjene grehe, suviše je kasno čak i za bilo kakvu katarzu kod njega. Di Kaprio ipak uspeva da donese potrebnu iznijansiranost centralnog lika, pa u Ernestu Berkhartu prepoznajemo svu nelagodu zbog onoga što čini i svekoliki osećaj sopstvene neadekvatnosti u intimnom odnosu sa Moli.

Istinska katarza izostaje i kod gledalaca – znamo kakva je bila sudbina starosedelaca, te ovaj podatak neće pokvariti gledanje filma. Nećemo otkriti kako Skorsesi završava ovu priču, tj. svoj film, ali možemo reći da je nastojao da to učini vizuelno, ali i suštinski, efektno, baš kao što ju je i započeo. U međuvremenu se podjednako oslanja na svoje umeće izvođenja kadra i scene (neretko se usput poigravajući njime), na izvrsnost glumačke ekipe (o čemu svedoči mnoštvo krupnih planova koje koristi) i na potencijal književnog predloška (knjiga Dejvida Grana iz 2017. godine). Skorsesi je zajedno sa Erikom Rotom i autor scenarija, koji je umetničko delo za sebe s obzirom da knjiga ima istorijsko-dokumentarni karakter. Zahvaljujući dobro osmišljenom i strukturiranom scenariju ujednačenog ritma, najveća vrednost filma leži u pripovedanju i vođenju likova kroz događaje. Muzika nedavno preminulog Robija Robertsona svakako doprinosi stvaranju atmosfere nesigurnosti i zlokobnosti, a zatim i dramatici statičnijih scena. Kamera je već indirektno dobila pohvale pri pominjanju Skorsesijevih postupaka, dok i ukupna produkcija odiše, za njega očekivanim, perfekcionističkim pristupom.

Tri sata, naravno, nikako ne mogu proći brzo i film se ne gleda „u jednom dahu”, ali je Skorsesi možda i imao pravo kada je negodovao zbog pauza na pola filma, upriličenih u nekim bioskopima. Na projekciji kojoj smo prisustvovali osvedočili smo se da je i pažnju mlađih gledalaca, sviklih na kratke forme i njihovo brzo smenjivanje, lako zadržati – samo im pustite film Martina Skorsesija i kokice i telefoni odlaze u drugi plan, kao što ni starijim gledaocima ne zatreba pauza ni u jednom trenutku.