Piše: Ljiljana Maletin Vojvodić //

Moj nedavni boravak u Dubrovniku vratio me je u 80-te, porodična letovanja u Kuparima, vreme SFRJ. Ne sećam se kojim smo tada putem išli do mora, samo znam da smo putovali stojadinom. Ali i dalje se sećam ispita iz Dubrovačke književnosti ― dubrovačke renesanse, „Dundo Maroja“, „Tirene“, „Novele od Stanca“, dubrovačkih petrarkista― zbog kojeg je ovaj grad, za mene, od turističkog evoluirao u kulturološki toponim.

Ukoliko odaberete pravac koji od Novog Sada vodi preko Višegrada i Trebinja, do Dubrovnika vam je kolima potrebno bar 10 sati vožnje; prelazi se prvo granica sa BiH, potom sa Hrvatskom koja je sada članica EU. Mada je ovaj put dug i zamoran, on je prilika da se vidi ćuprija na Drini koju je proslavio jedini jugoslovenski nobelovac kao i spomenik na Tjentištu posvećen čuvenoj bici iz vremena NOB-a.

„Andrićeva“ ćuprija obnovljena je i lepa, hodajući po njoj, možda, možete u sećanje prizvati Fatu Avdaginu, Lotiku ili druge likove Na Drini ćuprije ali gotovo sve u blizini mosta proslavljenog u književnosti tužno je i oronulo ― sve sem Andrićgrada čija me je estetika podsetila na šoping autlet u kojem je, istina, hrana i piće, mnogo jeftinije nego u Srbiji.

Potom sledi Tjentište i Nacionalni park Sutjeska. Na žalost, u toku poslednjeg rata u BiH (1992―1995) demolirana je Spomen-kuća Bitke na Sutjesci, projektovana prema konceptu Krste Hegedušića, omladinski centar, hotel…  Jedino je preživeo rad vajara Miodraga Živkovića, monumentalno remek-delo socijalističke spomeničke umetnosti smišljeno inkorporirano u prirodni kontekst, sastavljeno od dve simetrične kamene gromade ― dva simbolična betonska krila, između kojih je ostavljen prostor za prolaz borcima/kolonama u pokretu.

Svi ti, u blizini obnovljenog spomenika, oronuli objekti iz vremena ex-ju, svedoče o našoj kulturi sećanja. Novosagrađeni objekti sa prirodnim i kulturno-istorijskim kontekstom nisu ni u kakvoj ideološkoj ili simboličnoj vezi i čitav taj put, uprkos zaista fascinantnoj prirodi, svedoči o tome gde su nas doveli ratovi i raspad SFRJ. Prolazite pored razorenih fabrika, novoizgrađenih ili obnovljenih verskih objekata, srećete osiromašeno lokalno stanovništvo, vozite se lošim putevima, vidite sprejom išarane saobraćajne znake na osnovu kojih shvatate da li ste u Republici Srpskoj ili u Federaciji.

I na upeglanom i obnovljenom Stradunu svesni ste, ne tako daleke, prošlosti. Na ulazu u Stari grad stoji tabla na kojoj su obeleženi svi oštećeni krovovi, spaljeni objekti i pločnici Straduna koje je uništila „jugoslovenska armija Srba i Crnogoraca tokom 1991/92. godine“; u Palati Sponza nalazi se Spomen-soba poginulim dubrovačkim braniteljima.

Uprkos svemu, trenuci u kojima se približavate Dubrovniku i dalje su fascinantni. Najpre ugledate Jadransko more, potom zidine starog grada, a onda uđete na Stradun, obnovljen i umiven. Vidite Gradski zvonik sa satom, Knežev dvor, Orlandov stub, Onorfijevu fontanu, pozorište Marina Držića, njegovu statu…, sednete u Gradsku kafanu, koračate kamenitim ulicama.

I, naravno, srećete, bez obzira na sezonu, mnogo turista. Očekivano, i Dubrovnik je zahvatila globalizacija, čini se da je lakše pronaći dobar roštilj i burgere nego, recimo, lignje iz Jadranskog mora; lakše odabrati uspomenu na Dubrovnik s motivima iz serije Game of Thrones i Star Wars nego pronaći suvenir koji seća na Dubrovnik Iva Vojnovića ili Marina Držića, ali dovoljno je pogledati taj uglačan kamen i Jadransko more pa da se oseti zadovoljstvo.

Oni koji cene dubrovačku književnosti neće propustiti da posete Dom Marina Držića ― muzej i memorijalnu kuću posvećenu najvećem dubrovačkom piscu; oni koje interesuje savremena umetnost svratiće do dubrovačkih galerija Lazareti i Flora, kao i u Umjetničku galeriju Dubrovnik u kojoj je krajem oktobra na programu bila izložba hrvatskog fotografa Borisa Cvjetanović (Boris Cvjetanović: Ljetovanje 1985―1997) kao i Vorholova izložba iz zbirke Muzeja moderne umetnosti Medzilaborca (ANDY WARHOL: JA SAM NIOTKUD).

A posle tih nekoliko dana provedenih u Dubrovniku predstoji povratak kolima kući ― iščekivanje Tjentišta i ćuprije na Drini sa željom da se što pre domognete Čačka i auto-puta za Beograd i Novi Sad gde ćete na benzinskoj pumpi kapućino „za poneti“ platiti više od onog koji ste popili u kafeu na dubrovačkom Stradunu.