Piše: Ljiljana Maletin Vojvodić //

Na Velikoj sceni SNP-a sinoć je, predstavom „Frank V” („Frank Peti“) Slovenskog narodnog gledališča Maribor, započeo 50. INFANT. Po rečima selektora 50. Infanta, pozorišnog i filmskog reditelja Aleksandra Popovskog, „Frank V” je „ludi kabare, alanfordovskog humora koji govori o veselim bankarima koji pljačkaju sami sebe i nas, izmišljajući i organizujući sopstvenu smrt“. Muzičko-tragikomičnu satiru „Frank V“, po tekstu švajcarskog dramskog pisca, pripovedača i esejiste Fridriha Direnmata (Friedrich Dürrenmatt, 1921–1990), režirao je srpski reditelj Miloš Lolić koji je na sceni istog pozorišta ove godine nagrađen i Sterijinom nagradom za režiju. Ipak, nakon odgledane predstave ostaju pitanja za polemiku: Da li je „Frank V” primer „alternativnog i novog teatra“, onakvog na kakav su navikli dugogodišnji posetioci Infanta, i u kom se to smeru kreću i INFANT i domaće (regionalno) pozorište danas?

Fridrih Direnmat

Na sajtu Slovenskog narodnog gledališča Maribor može se pročitati da je Fridrih Direnmat bio inspirisan kultnom izvedbom Šekspirovog „Tita Andronika“ u režiji Pitera Bruka (premijerno izvedene 1955. godine u Stratfordu na Avonu).  Njegova moderna tragikomična „kraljevska“ igra „Frank V“ najpre je imala podnaslov „Opera o privatnoj banci“. Iako se od samog početka aludiralo na sličnost sa Brehtom, autor se protivio takvom poređenju objašnjavajući da se ugledao na Šekspira i da su Frank V i Ričard III „jednako loši bankari, kao što su i monstrumi i zločinci.

„Nisam mogao da se oslobodim želje da napišem nešto divlje, groteskno, šekspirovsko, igru za sadašnjost“, govorio je Direnmat nama najpoznatiji po tekstovima „Fizičar“ i „Poseta stare dame“.

Nakon premijere „Franka Petog“ Direnmat je nekoliko puta pravio izmene, poslednji put 1980. godine, kada je drastično promenio kraj. Drama nije bila uspešna na nemačkom govornom području, ali jeste u Francuskoj i zemljama Istočnog bloka, „gde je čitana kao parabola kapitalističkog zla“.

Radnja drame

Gotfrid Frank (Vojko Belšak) direktor je privatne banke (peta generacija), onaj koji „u ime kapitalističkog društvenog poretka obavlja svetu vladarsku dužnost“; njegova žena Otilija (Nataša Matjašec Rošker) vodi prljave poslove i ne preza da ruke uprlja (tuđom) krvlju.

Radnja drame počinje kada Frank, čija je privatna banka pred bankrotom, u želji da sačuva svoju glavu i pokraden novac, Pauliju Neukom (Petja Labović) i Heiniju (Gorazd Žilavec), marginalcima željnim brze zarade, ponudi posao u  banci, lažući ih da umire. Reč je, zapravo, o arhetipskom ugovoru sa đavolom koji je u podtekstu narativa i groteskno-klovnovski-ironično-kriminalno-beskrupoloznih likova, već pomenutog bankara i njegove supruge, kao i onih koji im služe. Tu su i Frankova deca Herbert (Blaž Dolenc) i Franciska (Julija Klavžar), koji studiraju u inostranstvu i koje, kako se to čini na početku, roditelji štite od svojih prljavih poslova za koje ni ne znaju da postoje.

I na kraju

I na kraju, baš kao što se sugeriše na početku ovog teksta, stvar je naše individualne procene, našeg prethodnog gledalačkog iskustva, šta to od savremenog pozorišta očekujemo i kakvo to pozorište želimo da vidimo na Infantu. Ono što se svakako izdvaja jeste na našim pozornicama nedovoljno poznat i kvalitetan tekst predstave, koja je i komad s pevanjem, i opereta i groteskna drama, potom glumački ansabal (u vizuelnom, kostimografskom diskursu izdvaja se lik Franciske koju glumi mlada Julija Klavžar), kao i muzika Nevene Glušice.

Tokom predstave prosto je bilo nemoguće ne pomisliti na fantomske banke iz 90-tih, cinizam, sebičnost, pohlepu, moralnu degradaciju i niz antiheroja koji čine našu svakodnevicu, na društveno-politički kontekst, odnose (ne)moći, kult novca i nepotizma čiji smo (najčešće nemi) svedoci.