Piše: Dragan Vojvodić //

Prva skandinavska retrospektiva Ragnara Kjartansona (Ragnar Kjartansson, 1976) pod nazivom Epic Waste of Love and Understanding postavljena je od 9. juna do 22. oktobra u Luizijana muzeju u Danskoj. Izložba, koju njujorško-londonski The Art Newspaper ističe kao nezaobilazni umetnički događaj godine, predstavlja radove islandskog umetnika realizovane u različitim medijima, uključujući slikarstvo, performans, video-radove, instalacije i dr. 

Jedan od najpoznatijih islandskih umetnika u svetu savremene umetnosti, Ragnar Kjartanson, istražuje u svom radu teme kao što su ljubav, identitet, melanholija i (ne)moć, kritički i ironično ispitujući kulturne obrasce prisutne u svetu koji ga okružuje.

Potpuno sam zadivljen svetom i njegovom mističnom lepotom i mističnim nasiljem.

Ragnar Kjartanson

Islanđanin je privukao pažnju šire publike neobičnim učešćem na Venecijanskom bijenalu 2009. godine. Tokom šestomesečnog trajanja Bijenala, realizovao je projekat The End kojim je istraživao granice performansa, istovremeno se suočavajući s fizičkim i mentalnim izazovima dela koje je preduzeo. Sećam se, prizemlje venecijanske palate iz 14. veka na Grand kanalu tada je pretvoreno u boemski umetnički studio. U njemu je, iz dana u dan, Kjartanson slikao svog prijatelja Pala Haukura Bjornsona koji mu je bio model koji se slobodno kretao, zajedno su pušili, pili, slušali ploče, Kjartanson je svirao gitaru…

U tom su se improvizovanom studiju vremenom gomilali različiti artefakti koji su svedočili o postojanju i trajanju umetničkog rada i procesu njegovog stvaranja. Ulaskom i boravkom u ovako struktuisani prostor posetioci su ostajali bez ponuđenog koda za razumevanje značenja rada, za imenovanje, za klasifikaciju.

Slike, prazne flaše ispijenog alkohola ili opušci cigareta pobacani unaokolo, brisali su jasne granice između stvarnosti i umetničke reprezentacije. Komunikaciju, koja se odvijala između umetničkog sadržaja i njegovog razumevanja i tumačenja, Kjartanson je dovodio u pitanje samim egzistencijalnim činom. U maniru programskog koncepta umetničkih avangardi brisao je granicu između života i umetnosti i odmah potom je nanovo uspostavljao akumulacijom dela produkovanih unutar klasičnog medija slikarstva.

Krajnji rezultat ovako oblikovanog rada jesu 144 slike, koje ne samo da prezentuju različite stilove kojima su one islikane već svojim repetitivnim karakterom, islikavanjem jednog te istog modela, doslovno predstavljaju fizički trag i dokumentaciju performansa.

The End je, zapravo, strukturiran kao ekvilibrium, pokušaj pronalaženja ravnoteže između oprečnih krajnosti, različitih medija, različitih procesa umetničkog stvaralaštva. Na izložbi Epic Waste of Love and Understanding u Luizijana muzeju prikazan je deo ovih slika kao dokument rada realizovanog tokom Venecijanskog bijenala koje publika danas, kao što je i rečeno, može posmatrati kao dokument jednog umetničkog poduhvata ili kao zasebnu umetnička dela.

U ovom radu, kao i mnogim drugim, Kjartanson koristi metod ponavljanja motiva u vremenu kao i preplitanje privatnog i javnog, egzistencijalne i političke realnosti, što rezultira očiglednim dvosmislom ili uspostavljanjem krhke ravnoteže između suprotnih polariteta. Takođe stvara dela koja imaju snagu da nas u isto vreme nasmeju i rastuže. Ta napetost, koja se kreće od komedije i smeha do tuge i melanholije, jeste jedna od osnovnih karakteristika njegovog dela što je sprovedeno u krajnje svedenom video-radu Ja i moja majka.

Kjartanson, kao student akademije umetnosti, kreira video-rad od jednog kadra u kojem on i njegova majka stoje ispred polica s knjigama. Ovaj statičan kadar povremeno dinamizuje umetnikova majka (inače glumica) koja sina pljuje lice. Kako Kjartanson ponavlja snimanje iste scene (sa istim akterima) svakih 5 godina, na izložbi su prikazani svi do sada realizovani snimci. Dvadesetpetogodišnja vremenska distanca ovom radu upisuje novo značenje. Početni ironično-humorni karakter je transponovan u potpuno drugačiju osećajnost. Protok vremena ostavlja fizički trag na licima bezizražajno-statičnog sina i ekspresivnim emocijama obeležene umetnikove majke.

Centralno mesto na izložbi Epic Waste of Love and Understanding zauzima višekanalna video-instalacija Posetioci (The Visitors), koju je umetnik realizovao sa svojim islandskim prijateljima muzičarima (neki su poznati po bendovima Mum i Sigur Ros) u delimično ruiniranom dvorcu u državi Njujork. Prostor odražava estetiku 19. veka. Devet različitih projekcija prikazuje scene iz devet zasebnih prostorija, svaka sa svojim muzičarem.

The Visitors govori o temama gubitka i razvoda a tokom iscrpljujućeg višesatnog performansa, bend neprestano izvodi istu melanholičnu pesmu. Inače, ovo emotivno stanje česta je tema u Kjartansonovim delima.

Autor ovim radom daje omaž svom omiljenom bendu iz detinjstva (Abba) kao i generaciji muzičara (Kristín Anna, Gyða Valtýsdóttir, Kjartan Sveinsson, Davíð Þór Jónsson) koji su činili (i čine) deo muzičke scene Rejkjavika čiji je i Kjartanson, uslovno govoreći, deo.

Divno, potpuno zanimljivo i hipnotično. Video-instalacija Ragnara Kjartansona ‘Posetioci’ je najbolje umetničko delo 21. veka.

Guardian, 2019.

Osnovna ideja ovog višekanalnog video-umetničkog dela je da prikaže devet muzičara u devet različitih prostora, svakog sa svojim mikrofonom i kamerom. Iako su fizički razdvojeni, oni putem zvuka, koji se reprodukuje u slušalicama, uspostavljaju zajedništvo, sinhrono izvodeći istu melodiju.

Rezultat snimanja je devet projekcija izvođenja različitih muzičara i instrumenata, svaka sa svojom jedinstvenom slikom i zvukom. Koncept ovog dela omogućava svakom posetiocu da, krećući se kroz galerijski prostor, sam u svojoj glavi miksuje muziku, stvara različite melodijske i vizuelne interpretacije i asocijacije.

I delom A Lot of Sorrow, Kjartanson nastavlja svoja istraživanja umetnosti izdržljivosti bazirane na muzici. Sa indi rok bendom The National stvara šestočasovni video, minimalisticki u svojoj strukturi jer se ista pesma stalno ponavlja. Video je relativno jednostavan: prikazuje bend na sceni pred publikom u MoMA PS1 2013. godine kako ispred šest kamera svira elegiju Sorrow, otprilike 3 minuta i 30 sekundi, tokom šest sati, kao na traci za ponavljanje.

Posetiocima Luizijana muzeja je pružena sloboda da u galerijskom prostoru slušaju pesmu, da zadrže svoju pažnju kraće ili duže, istražujući lične limite. Postavlja se pitanje: Da li se melodija i reči, u beskrajnom ponavljanju, zadržavaju u istom tonu ili se transformišu u nešto drugačije? Da li privlačna nežnost slike i zvuka može, konzumirajući se predugo, postati svoja suprotnost?

U nizu muzičkih radova svojom vizuelno-zvučno-minimalističkom postavkom i izvedbom izdvaja se takođe višekanalna video-instalacija No Tomorrow koja možda najviše od svih predhodnih Kjartansonovih video-instalacija integriše posmatrača u sam rad. Kjartanson ovu video-instalaciju producira zajedno sa svojim saradnicima kao beletsko-plesno-teatarsku prestavu.

Mizanscen ove, uslovno rečeno, predstave čine devojke koje sa gitarama u rukama izvode svedenu koreografiju, sviraju i pevaju i sve se dešava na praznoj sceni koja je u multikanalnoj video-instalaciji projektovana u krug oko posmatrača.

Kjartanson kao i u radu The Visitors na suptilan način prisiljava posmatrače da se kreću u prostoru, ovoga puta, u krug, prateći zvuk i pokret. Projekcije u sinhronitetu zavode  melodijom i pokretom. Po rečima samog autora, rad je odgovor na današnju političku situaciju u svetu, na sveprisutno zlo.

Ovaj plesni komad, i nežna multikanalna video-instalacija, transponuje se u monumentalnu skulpturu današnjice.

U kratkom filmskom zapisu Merchy Kjartanson poput Elvisa Prislija, u belom odelu, zalizane kose sa gitarom u ruci repetitivno izvodi jedan te isti refren  „Oh why do I keep on hurting you?“. Repeticija, inače svojsvena Kjartansonu, ne ponavlja sadržinu i značenje rada već ga modifikuje i transponuje u slike koje se projektuju učitavajući nova značenja.

Kjartanson izbegava ograničenja. Zbog toga se kreće kroz različite medije, žanrove, uloge. On je reditelj, muzičar, komičar, šoumen, kritičar, vizuelni umetnik. To mu dopušta da koristi mnoštvo različitih referenci i da se poigrava sa klišeima.

Na kraju ove selekcije Kjartansonovih radova bitno je pomenuti i svetlosnu instalaciju Scandinavian Pain koja je prvobitno bila postavljena na ambaru u unutrašnjosti Islanda oslikavajući svu teskobu sudara čoveka i prirode i sa samim sobom. U Luiziana muzeju ista instalacija postavljena je na krovu restorana. Unutar njega i van, odvija se jedan bezbrižan život pretvarajući, na neki način, i tekst instalacije u svoju (ironičnu) suprotnost.

Ista instalacija nalazi se i u Maršalovoj kući (Marshall House) na Islandu u kojoj je smešten i studio možda najčuvenijeg skandinavskog vizuelnog umetnika Olafura Elijasona (Olafur Eliasson).