Piše: Ljiljana Maletin Vojvodić //
„Voćarska 5“ Vlaste Delimar objavljena je 2022. u izdanju Muzeja suvremene umjetnosti Zagreb u kojem je autorki 2014. godine priređena retrospektivna izložba. Ali ko je, zapravo, Vlasta Delimar i šta znači adresa iz naslova knjige? Odgovor na ova pitanja daje u samoj knjizi jedna od najznačajnijih jugoslovenskih i postjugoslovenskih umetnica performansa evocirajući umetnički i duhovni kontekst koji ju je formirao u kući na zagrebačkoj adresi Voćarska 5 — kultnom vaninstucionalnom mestu sustreta umetnika, kritičara, kustosa, galerista u kojem je osamdesetih godina živela sa umetnikom Željkom Jermanom.
„Voćarska 5 bila je važno mjesto slobode kao univerzalne vrijednosti koja je mogla integrirati i sve druge vrijednosti u što sam svakim danom bila uvjerena sve više i više. Ali Voćarska 5 bila je i mjesto gdje smo vlastitu slobodu s kojom smo rođeni kao jedinke pokušavali sačuvati što više. Voćarska 4 bila je nasljeđe avangarde protiv konzervativizma“, započinje knjigu Vlasta Delimar.
Biografski podaci kažu da je Vlasta Delimar (1956) Školu primijenjenih umjetnosti završila u Zagrebu 1977. godine a da samostalno izlaže od 1981. Kao i da se bavi različitim načinima umetničkog izražavanja: sem performansom, akcijama i hepeninzima, i video-dokumenatima, fotografijom, foto-kolažima i instalacijama te da se u središtu njene pažnje nalazi položaj žene i muško-ženski odnosi.
Obnaženo žensko telo, sloboda i starenje
Stvaralašto Vlaste Delimar je, još od kasnih 1970-ih, zasnovano na „razotkrivanju i rušenju tabua vezanih za žensko telo i njegovo kodifikovanje kroz stereotipne uloge i očekivanja“. Uprkos kontroverzi koje su nekada, jednako kao i sada, pratile obnaženo žensko telo, ona je njime označavala sopstvenu slobodu. Osvrćući se na genezu svog umetničkog puta, Delimar ističe „važnost slobode i autonomije za koje se vrijedi boriti“ primećujući da je najviše cenzure zapravo doživljavala u poslednjoj dekadi a ne 80-tih godina 20. veka.
Jedan od najkontroverznijih performasa Vlaste Delimar svakako je „Šetnja kao lady Godiva“ iz 2001. u kojem je, referirajući se na srednjovekovnu legendu, naga projahala Zagrebom izražavajući svojim „obnaženim čistim tijelom svoju slobodnost uma“. Različite reakcije isprovacirao je i performans „Pravo na orgazam iznad 60″ u kojem je „branila pravo na seksualnost bez obzira na životnu dob“ kritikujući poražavajući zazor društva od starosti, starijih osoba i starenja.
„Svaka žena najprije se mora izboriti u svojoj kući. Imam iza sebe dva braka i svaki put kad sam se rastajala svekrve i majka govorile su mi da moram sačuvati brak“, rekla je umetnica čija je differentia specifica borba protiv patrijarhata i konzervativizma.
„Voćarska 5“ je, uslovno govoreći, autobiografija Vlaste Delimar. Zasnovana je na dnevničkim zapisima i beleškama. Kako je već rečeno, naslov knjige je adresa na kojoj je „u kući s dvorištem koje više nema“ egzistirao „kultni javni atelijer u kojem su se godinama održavali susreti, radni sastanci, izložbe, tulumarenja, tiskao se samizdat časopisa Maj 75″. Tamo je autorka 80-ih godina živela sa umetnikom Željkom Jermanom (1949–2006) članom Grupe šestorice autora (1975–77).
„Voćarska 5 dogodila mi se kao sretno i jedinstveno mjesto gdje sam mogla nastaviti živjeti svoje nadograđene ideje koje nisu trpele bilo kakav oblik autoriteta“, piše Delimar, „jedino sam u Voćarskoj mogla ostvariti svoja obogaćena razmišljanja o umjetnosti, jedino u Voćarskoj mogla sam nastaviti živjeti svoju slobodu za kakvu sam se opredijelila samim odlaskom iz provincije, iz ruralne sredine male Koprivnice.“
U „Voćarskoj 5″ Delimar piše o Grupi šestorice autora (Boris Demur, Željko Jerman, Vlado Martek, Mladen Stilinović, Sven Stilinović, Fedor Vučemilović) čije se delovanje smatra ključnim za razumevanje umetničkih tendencija sedamdesetih godina i čiji je rad uticao na njeno umetničko formiranje.
„Oni su poštivali moju autonomiju i nikome nije padalo na pamet da sam ja članica, no povjesničari umjetnosti i kritičari uvijek nas moraju staviti u neke ladice“, ističe Delimar da nije bila deo umetničke grupe sa kojom su je često povezivali.
Sem o Šestorici u „Voćarskoj“ Delimar piše o Tomislavu Gotovcu, Darku Šimičiću, Raši Todosijeviću, Marineli Koželj, Iliji Šoškiću, o Laibach-u, Romanu Uranjeku, Zoranu Popoviću, Jusufu Hadžifejzoviću, Dubravki Đurić, Olegu Kuliku…; o Jermanovoj majci, zajedničkim radovima sa Jermanom, njihovoj sito štamparskoj radionici, o svojoj prvoj i jedinoj samostalnoj izložbi u Beogradu; odnosu prema očevima i ocima, ženskom senzibilitetu, intimi, podtekstu radova i izložbi; evocira razgovore, performanse, pijanstva, pripremanje hrane, siromaštvo, ljubavi, poglede, dodire, reči, eksperimentisanje, tematizuje opiranje konvencijama, slobodoumnost, otvorenost, druženja i duhovnu razmenu sa drugima.
„Oduvjek sam smatrala da bi umjetničko stvaranje trebalo biti multimedijalno s multidisciplinarnim pristupom, a ne da se svaki umjetnik/ca začahuri u isključivost svojega medija i cijeli život drlja po jednom istom…“ piše u „Voćarskoj 5″.
O nekima Delimar piše sa puno poštovanja i divljenja (recimo o Katalin Ladik čijoj se hrabrosti i umetnosti divi), o nekima sa izvesnom notom kritike.
„Dvije djevojčice pobjegle su iz zabiti i blata te krenule kroz gusti snijeg prema svijetlu — umjetnosti“ poredi sebe sa Katalin Ladik sećajući se njihovog prvog susreta 1978. godine i performansa Blackshave Katalin Ladik u Galeriji suvremene umjetnosti u Zagrebu koji ju je toliko fascinirao da nije imala hrabrosti da joj priđe.
Drugi o knjizi
„Ova je autobiografija odraz jednog vremena, umjetničkog života, intime i ljubavi, a u njoj autorica na emotivan način govori o svojim suradnicima, prijateljima, iako je ponekad i oštra“, primećuje kustoskinja Martina Munivrana koja s umetnicom sarađuje još od 2014.
„Ukoliko se u proteklih 40-tak godina Vlastin umjetnički rad realizirao u mediju performansa odnosno utjelovio kroz bezbroj fotografija, kolaža, filmova i kazališnih predstava, ovom knjigom umjetnica se dokazuje i kao talentirana spisateljica. Pisan beskompromisno, u prvom licu i s puno detalja, tekst se čita u jednom dahu. Vraćajući nas narativno u utopijsko okruženje vrta i kuće na zagrebačkom Medveščaku koju je 80-tih dijelila s umjetnikom Željkom Jermanom, Vlasta ne pripovijeda samo svoju umjetničku genezu, već daje jasan uvid u živote i duhovna gibanja ključnih aktera onodobne progresivne jugoslavenske kulturne scene“, primećuje Andrej Mirčev doživljavajući Voćarku 5 Vlaste Delimar kao svojevrsni „performans sjećanja izveden u formatu pisma“.
Ovo nije moj/naš svijet
Jedan od najznačajnijih aktera „Voćarske 5″, svakako je prvi muž Vlaste Delimar, Željko Jerman, umetnik koji je tokom akcije izvedene 1976. godine u Studentskom kulturnom centru (SKC) u Beogradu na pločniku razvukao desetmetarsku rolu foto-papira na kojoj je ispisao tekst „Ovo nije moj svijet“ koji je potom izložen na pročelju zgrade SKC-a.
Vlasta Delimar je u Voćarskoj 5 opisala svet u kojem je sa Jermanom živela. Što nas nagoni da se zapitamo u kakvom i čijem mi to svetu sada živimo. Iako, veoma dobro znamo odgovor.
Leave a Reply